Tekst: Redakcja na podstawie komunikatu Uczelni Korczaka

Opublikowany w lutym 2024 r. raport z badania „Ogólnopolska diagnoza deinstytucjonalizacji usług społecznych” wskazuje kluczowe potrzeby w obszarze wsparcia opieki osób starszych o ograniczonej samodzielności.

„Ogólnopolska diagnoza…” została wykonania na zlecenie Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej przez liczący prawie 40 osób zespół badawczy koordynowany przez Uczelnię Korczaka w Warszawie, we współpracy z firmą badawczą PBS. Opracowanie zostało udostępnione do lektury na stronie: www.uczelniakorczaka.pl/raport-deinstytucjonalizacja.

Seniorzy potrzebują większej liczby usług w środowisku

Usługi społeczne i środowiskowe w Polsce intensywnie się rozwijają, również ze względu na proces deinstytucjonalizacji oraz rosnące potrzeby w zakresie opieki nad osobami starszymi i niesamodzielnymi. 82% ogółu badanych odbiorców usług społecznych uważa jednak, że potrzeba większej liczby usług w środowisku. 90% ankietowanych w „Diagnozie…”  seniorów chciałoby jak najdłużej pozostać w domu – a do tego potrzebuje wsparcia w miejscu zamieszkania. Zarazem wielu z nich nie może liczyć na takie wsparcie. 54% badanych uważa, że rodziny zaniedbują obecnie opiekę nad osobami starszymi.

Rodziny najczęściej wspierają osoby starsze w prostych zadaniach: robieniu zakupów (46%), zawożeniu w różne miejsca (44%), pomocy w sprawach urzędowych (43%). Znacznie mniejsze jest wsparcie w czynnościach niezbędnych, gdy brakuje samodzielności – przygotowywaniu posiłków (16%), wykupie leków i ich podawaniu (15%), czynnościach higienicznych (9%).

„Diagnoza…” wykazała, że 30% osób, które dziś przebywają w domach pomocy społecznej mogłaby pozostać w środowisku, gdyby otrzymała wsparcie w postaci usług środowiskowych. – Co trzecia osoba, która przebywa dziś w DPS wolałaby mieszkać w domu i mieć wsparcie w środowisku. Osoby te mogłyby cieszyć się dobrej jakości życiem w swoim środowisku. Ten wynik badania pokazuje, jak wiele mógłby zmienić rozwój usług środowiskowych – mówi Adam Szponka, Przewodniczący Konwentu Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, zleceniodawca badania.

Według osób starszych, które pozostają w domach, najbardziej potrzebne jest wsparcie w załatwianiu spraw urzędowych (38% wskazań), wsparcie w samotności i złym nastroju (37%), pomoc w robieniu zakupów (30%), udział w wydarzeniach kulturalnych i spotkaniach (29%) oraz zapewnienie kontaktu z otoczeniem (27%). Wyniki te wskazują, jak istotne jest dla osób starszych, które zachowują samodzielność towarzystwo i kontakty międzyludzkie.

W tym kontekście ważnym problemem jest „błędne koło cyfrowego wykluczenia”.
Tylko 30% badanych seniorów korzysta z Internetu czy smarfona, 11% – z e-konsultacji z lekarzem. Ale cyfrowe wykluczenie dotyczy też pracowników instytucji. Zaledwie 19% z nich ma wiedzę i doświadczenie w korzystaniu z e-usług.

Instytucje są gotowe, by dostarczać więcej usług

Po stronie instytucji społecznych jest duża gotowość świadczenia usług w środowisku, ale potrzebują one większej wiedzy, jak to robić – tak wskazało 82% ankietowanych pracowników placówek wsparcia. Problemem jest również, że tylko 40% badanych analizuje potrzeby klientów w lokalnych społecznościach.

Ale placówki – stacjonarne, czyli domy pomocy społecznej oraz środowiskowe, np. domy dziennego wsparcia – mogą w ciągu najbliższych kilkunastu miesięcy znacznie zwiększyć podaż usług społecznych. Są do tego przygotowane, o ile znajdą się środki i kadry, sektor pomocy społecznej należy dziś bowiem do najgorzej wynagradzanych. Placówki najszybciej mogłyby rozwinąć się usługi wsparcia w gospodarstwie (37% placówek wskazuje, że może uruchomić je w ciągu kilkunastu miesięcy), opieka wytchnieniowa (30%), wsparcie psychologiczne (29%), specjalistyczne usługi opiekuńcze (24%), usługi wspomagające, np. aktywizacyjne (20%).

Jednocześnie jedynie 24% reprezentantów instytucji lokalnych objętych badaniem uznaje, iż środki będące w dyspozycji lub osiągalne dla instytucji są wystarczające by rozszerzać i personalizować prowadzone usługi. Reprezentanci aż 47% instytucji uważają, że takich środków nie posiadają – a jest to oczywiście  warunek zaprojektowania zindywidualizowanych usług oraz ich wdrożenia. Jak wynika z deklaracji, aż 50% podmiotów objętych badaniem realizuje usługi na podstawie ustawowego minimum. Barierą dla ich rozwinięcia, nawet tam gdzie jest i wola i budżet, jest trudność z pozyskaniem odpowiednio wykwalifikowanych pracowników – 69% procent podmiotów miało problem z obsadzeniem wakatów. Spośród pracowników instytucji uznaje zaś swoje wynagrodzenia za niesatysfakcjonujące.

– Istnieje duży potencjał uruchomienia usług w środowisku. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na potencjał domów pomocy społecznej, bo mają one zasoby i doświadczenie i mogą wprowadzać nowe usługi. Potrzebna jest również bardziej aktywna rola organizacji pozarządowych: one także mogą stać się nowymi dostawcami usług. A także samorządów – „Diagnoza…” wykazała, że rozwój usług środowiskowych jest priorytetem tylko dla co dziesiątego samorządu – mówi prof. Mirosław Grewiński z Uczelni Korczaka, kierownik badania.

 

Potrzebna koordynacja wielu działań na rzecz seniorów

– Głównym przesłaniem „Ogólnopolskiej diagnozy…” jest wołanie o koordynację działań na rzecz seniorów pomiędzy różnymi resortami oraz agendami rządu i samorządu. Zbadane studia przypadków pokazały, że wiele działań ma charakter fragmentaryczny, punktowy. A potrzebny jest spójny łańcuch wsparcia i ścisła współpraca wielu resortów i instytucji – powiedział Paweł Rabiej z Uczelni Korczaka, współautor badania.

–

W badaniach ilościowych i jakościowych (case studies) na potrzeby „Ogólnopolskiej diagnozy…” wzięło udział ponad 3,5 tys. odbiorców usług, ponad 2,6 tys. pracowników instytucji pomocy społecznej oraz ponad 500 przedstawicieli samorządów gminnych. Szczegółowo w ramach Studiów Przypadków zbadane zostały 256 podmioty, świadczących usługi stacjonarne i środowiskowe. Łącznie w badaniu uczestniczyło ponad 8,3 tys. odbiorców i realizatorów usług. Celem badania było zdefiniowanie szans i wyzwań rozwoju usług środowiskowych dla różnych grup odbiorców (dzieci i młodzież w pieczy zastępczej, osób starszych i niesamodzielnych, z niepełnosprawnościami, w kryzysach psychicznych, kryzysie bezdomności).